POSTAWY RODZICIELSKIE I
ICH WPŁYW NA DZIECI
Rodzina
jest miejscem, gdzie dziecko doświadcza swych pierwszych kontaktów z
otoczeniem, a rodzice są wzorem, z którym dzieci się identyfikują. Również
rodzina a przede wszystkim postawy rodziców wobec dzieci mają wpływ na kształtowanie
się osobowości dziecka, na jego życie uczuciowe i rozwój intelektualny.
Postawy
rodzicielskie wobec dzieci mogą stwarzać warunki do prawidłowego rozwoju lub
wpływać ujemnie na kształtowanie się jego osobowości. Wszystko jednak zależy
od tego jak rodzice ustosunkowują się do tego, że są rodzicami czyli jak
rozumieją swoją rolę jako ojca i matki. Czy przekonani są o ważności swej
roli, czy też uważają ją za mało ważną. Czy mają poczucie, że nikt nie
może ich zastąpić w roli rodziców. Czy rodzina jest dla nich czymś nadrzędnym
czy może jest przeszkodą w realizacji własnych planów, zamierzeń.
Spójność
rodziny świadczy o tym, że jest ona czymś ważnym dla małżonków. W
rodzinie zintegrowanej, w której spełniona jest funkcja zaspokojenia przynależności
uczuciowej czyli pragnienia posiadania osób bliskich, serdecznych, akceptujących,
w której dobrze spełnione role męża i żony, rodziców, przyczyniają się
do tzw. dobrego klimatu, dziecko czuje się bezpiecznie, jest pewne siebie, ufne
wobec rodziców, a także otwarte wobec innych ludzi. Jest swobodne, radosne,
aktywne i wytrwałe w działaniu.
Wychowywanie
dziecka w rodzinie, spełniającej takie jego potrzeby jak: potrzeba życzliwości,
ciepła, miłości, kontaktu z rodzicami, współdziałania, szacunku, wzoru
prowadzi do wytworzenia u dziecka poczucia własnej wartości, wiary we własne
siły, pewności siebie, poczucia, że jest potrzebnym, otwarcia na innych,
samodzielności. Dziecko zyskuje też wzorce osób dorosłych i ról jakie pełnią
w rodzinie, czyli prawidłowy wzór ojca i matki.
Typy
postaw rodziców
Zaspokojenie
potrzeb dziecka zależy od uczuciowego ustosunkowania się rodziców do dziecka,
czyli postaw rodzicielskich. Postawy to inaczej tendencja do zachowania się w
pewien specyficzny sposób w stosunku do dziecka.
Badaniem
typów postaw zajmowało się już od lat trzydziestych ubiegłego wieku wielu
uczonych.
Według
Kannera postawy rodziców można podzielić na:
-akceptację
i uczucie
-jawne
odtrącenie
-perfekcjonizm
-nadmierne
chronienie.
Inną
typologię przyjął Slater, który z kolei wyróżnił osiem typów postaw, ułożonych
biegunowo:
-pobłażliwość
– surowość
-tolerancja
– brak tolerancji
-ciepło
– chłód
-uzależnienie
– separowanie się
Natomiast
Anna Roe, wyróżnia typologię postaw, a właściwie określenia stosunku
rodziców do dzieci, takie jak: chłód, ciepło, uczuciowa koncentracja na
dziecku, unikanie, akceptacja, nadmierne wymaganie, nadmierne chronienie,
zaniedbywanie, odrzucanie.
Według
Marii Ziemskiej postawy rodziców można podzielić na złożone postawy niewłaściwe
i właściwe.
Postawy
niewłaściwe to:
-postawa
unikająca – charakteryzuje ją nadmierny dystans uczuciowy rodziców
wobec dziecka,
-postawa
odtrącająca – to nadmierny dystans uczuciowy i jednocześnie
dominacja rodziców,
-postawa
zbyt wymagająca, zmuszająca, korygująca – nadmierne skoncentrowanie
się na dziecku oraz dominacja w postępowaniu wobec dziecka,
-postawa
nadmiernie chroniąca – nadmierne skoncentrowanie się na dziecku, ale
z cechami uległości wobec niego.
Postawy właściwe to:
-akceptacja
dziecka czyli przyjmowanie go takim jakie ono jest,
-współdziałanie z dzieckiem –
angażowanie się w czynności ważne dla dziecka, ale i angażowanie dziecka w
zajęcia i sprawy dotyczące domu i rodziców,
-dawanie
dziecku właściwej dla wieku, rozumnej swobody,
-uznawanie
praw dziecka w rodzinie jako równych, bez przeceniania i niedoceniania
jego roli.
Cechy zachowań dziecka a postawy rodziców
Powołując
się na literaturę fachową można stwierdzić, że postawy rodziców wobec
dziecka mają wpływ na kształtowanie się cech jego zachowań.
Według
przytoczonej już Marii Ziemskiej przy właściwych postawach wychowawczych będą
to cechy pozytywne, a przy niewłaściwych – negatywne.
Kształtowaniu
się zdolności do nawiązywanie trwałych więzi emocjonalnych sprzyja postawa
akceptacji, dzięki której dziecko jest przyjacielskie, współczujące,
pogodne, odważne.
Dzięki
postawie współdziałania dziecko jest ufne wobec rodziców, wytrwałe,
zadowolone z własnej pracy, zdolne do współdziałania i podejmowania zobowiązań.
Zdolność
do kontaktów z rówieśnikami, uspołecznienie, pomysłowość, próby
pokonywania przeszkód, łatwość przystosowania się do różnych sytuacji społecznych
to cechy dziecka, którego rodzice uznają swobodę aktywności.
Postawa poszanowania praw rozwija lojalność dziecka, solidarność
z innymi członkami rodziny, sprzyja powstawaniu realistycznego obrazu samego
siebie.
Przy unikającej kontaktu z dzieckiem postawie rodziców może
ono być niezdolne do nawiązywania trwałych więzi uczuciowych, niezdolne do
obiektywnych ocen, nastawione antagonistycznie. Może być niezdolne do wytrwałości
i koncentracji w nauce, bojaźliwe lub wchodzące w konflikty.
Agresywność, nieposłuszeństwo, kłótliwość, gniew,
zahamowanie rozwoju uczuć wyższych lub bezradność, trudności w
przystosowaniu się na skutek zahamowań to skutki postawy odtrącającej.
Postawa
nadmiernego wymagania , korygowania, krytyki sprzyja kształtowaniu się takich
cech jak: niepewność, lękliwość, brak wiary we własne siły, przewrażliwienie,
uległość, pobudliwość, brak zdolność koncentracji.
Takie cechy dziecka jak: opóźnienie dojrzałości emocjonalnej,
bierność, brak inicjatywy to efekt postawy nadmiernie chroniącej. W wyniku
takiego postępowania rodziców dziecko może przejawiać również takie
zachowania jak: nadmierna pewność siebie, zarozumialstwo, awanturniczość.
Postawy obojga rodziców wobec dziecka nie zawsze bywają tego
samego typu. Dobrze byłoby jednak gdyby zamierzenia rodziców nie były rozbieżne
i przeciwstawne, a oparte na wzajemnej akceptacji i szacunku rodziców do siebie
i dziecka. Wówczas jest szansa na to . że nawet odmienność typów postaw
matki i ojca nie będą miały szkodliwego wpływu na dziecko, a będą źródłem
większego bogactwa doznań emocjonalnych.
Opracowała Małgorzata Grzyb